Blog
MOET JE MUZIKAAL ZIJN? EN NOG 4 VRAGEN OVER MUZIEKTHERAPIE
Waarbij helpt muziektherapie? En moet je er muzikaal voor zijn? Muziektherapeut Anneke Naaijkens-Doek kan zich goed voorstellen, dat je niet meteen een idee hebt van wat muziektherapie voor je kan betekenen. Ze legt het uit aan de hand van een paar vragen over muziektherapie die haar vaker worden gesteld. Blog gepubliceerd op: http://metzorgleven.nl
Anneke: “Dat veel mensen ‘iets’ met muziek hebben, is je vast niet onbekend. Bijna iedereen heeft wel een lievelingsliedje, sommige mensen bespelen met veel plezier een instrument en misschien is er ook wel een muziekstuk waar je stil van wordt. Bij mij is dat de muziek van Carel Kraayenhof tijdens het huwelijk van Maxima en Willem-Alexander, de zang die zo langzaam harder wordt en de typische klank van de Bandoneon, die komen bij mij binnen. Maar wat heb je aan muziek als je net of al een tijdje ernstig ziek bent? Laat ik daar wat over toelichten aan de hand van 5 vragen over muziektherapie die me vaker worden gesteld.”
1. Wat is muziektherapie?
Muziektherapie is een vorm van (vak)therapie, waarbij er met muziek gewerkt wordt aan een hulpvraag die iemand heeft. Die vragen kunnen op verschillende gebieden liggen. Bijvoorbeeld in je eigen gedachten of emoties, in de omgang met je naasten, in de vermindering van lichamelijke klachten.
Vaktherapie is de overkoepelende naam voor therapievormen, waarbij de nadruk meer ligt op doen en ervaren dan op praten. Er zijn verschillende vormen van vaktherapie, namelijk; muziektherapie, beeldende therapie, psychomotorische (kinder)therapie, danstherapie, dramatherapie en speltherapie.
2. Waarbij helpt muziektherapie?
Als je ernstig ziek bent, kunnen er een heleboel emoties en gedachten in je opkomen. Deze gedachten en emoties kunnen soms zoveel tijd in beslag nemen, dat je nauwelijks meer toekomt aan wat je eigenlijk graag zou willen. Soms zijn gevoelens en gedachten moeilijk in woorden uit te drukken. Door samen muziek te maken of een lied te maken kun je ze uiten en er meer grip op krijgen.
Ziekte of behandeling brengt vaak lichamelijke ongemakken met zich mee. Vermoeidheid waardoor dingen niet lukken, spanning, misselijkheid. Muziek kan je helpen om te ontspannen of af te leiden van deze klachten. Ook kun je weer nieuwe dingen ontdekken die juist wel lukken en waar je weer plezier aan kunt beleven of zingeving uit kunt halen.
Misschien moet je wel afscheid gaan nemen van degenen die je dierbaar zijn en wil je graag iets nalaten, maar weet je niet goed hoe. Veel nabestaanden vinden het heel erg fijn om iets tastbaars te hebben van degene die overleden is. Met name een stem terug kunnen horen wordt als waardevol ervaren. Muziektherapie kan je helpen een nalatenschap te maken. Dat kan in de vorm van een playlist met muziek die voor jou belangrijk was, maar ook door een zelfgespeeld of gezongen lied of muziekstuk na te laten.
‘Soms zijn gevoelens en gedachten moeilijk in woorden uit te drukken’
3. Wat doe je dan in muziektherapie?
In muziektherapie zetten we muziek in in de breedste zin van het woord. Dit kan zijn door samen bepaalde muziek te luisteren. (Heb je je bijvoorbeeld weleens aan iemand voorgesteld met muziek? Ik wel, bij deze.) Waar ook veel mee gewerkt wordt, is liedteksten schrijven op bestaande liedjes of improvisaties spelen. Ontspanningsmuziek beluisteren of maken en daarbij ademhalingsoefeningen doen, losgaan op het drumstel of een lied zingen behoren ook tot de mogelijkheden.
Een voorbeeld uit muziektherapie is deze muziek, die ontstond toen ik met iemand ‘gewoon’ begon met piano spelen. Ze was zo verdrietig dat ze niet kon praten, door het samen piano spelen en het verklanken en verwoorden van haar gevoel, kwam ze weer tot rust (de lage tonen en de zang zijn van therapeut, de hoge tonen van de mevrouw met wie ik werkte).
4. Moet je muzikaal zijn voor muziektherapie?
Ook dit is een van de vragen over muziektherapie, die ik vaker krijg te horen. Nee, je hoeft niet muzikaal te zijn voor muziektherapie. Mijn ervaring, en die van vele collega’s, is dat iedereen muziek kan maken. Ook wanneer je dit nog nooit eerder gedaan hebt. Ik leg het vaak uit met het volgende voorbeeld. Stel je drukt met een vingers zachtjes en met beleid één toets op de piano in, dan roept dat een heel andere sfeer op dan wanneer je met twee volle handen een aantal keer tien toetsen tegelijk keihard aanslaat. Dat en alles wat daar tussenin zit, is waar muziektherapie om draait.
5. Wat is muziektherapie niet?
Muziektherapie is geen middel dat je gaat genezen. Het kan je helpen om de gevolgen van het ziek zijn op een andere manier te beleven, zodat je hier minder last van hebt. Zo draagt het bij aan een positieve gezondheid. Ik geloof echter niet dat muziektherapie in staat is om bijvoorbeeld de grootte van een tumor te doen verminderen. Dat beweren geeft volgens mij valse hoop en dat vind ik erg bezwaarlijk.
‘HIJ HERKENT BIJ ELK MUZIEKSTUK VOOR WIE HET IS BEDOELD’
Hoewel Sonja een nuchtere vrouw is, slaat de opmerking dat ze waarschijnlijk nog maar korte tijd te leven heeft, in als een bom. Sonja is boos, ontzettend verdrietig en ook bang voor wat er komen gaat. Muziektherapeut Anneke Naaijkens-Doek helpt haar om iets tastbaars achter te laten: vier muziekstukken, voor elk kind één. Blog gepubliceerd op: http://metzorgleven.nl
Anneke: “Sonja is 65 jaar als ze voor de eerste keer naar muziektherapie komt. Enkele maanden daarvoor heeft ze van haar artsen te horen gekregen dat ze niet meer zal genezen van galwegkanker. Haar fysiotherapeut (Lotte) geeft haar de tip om contact met me op te nemen. Eigenlijk heeft Lotte haar een keer of 5 moeten tippen, want Sonja aarzelt in het begin nogal. Ze heeft immers nog nooit muziek gemaakt. Lachend zegt ze na onze eerste afspraak: ‘Volgende keer moet ik beter naar Lotte luisteren, want ze had gelijk toen ze zei dat dit me goed zou doen.’
De kracht van familie om je heen
Wat me direct opvalt bij Sonja is haar zachte en sympathieke karakter en de enorme liefde voor haar man en vier (volwassen) kinderen. Als ze daarover vertelt glinsteren haar ogen en komt er een brede lach op haar gezicht. Andere gevoelens laat ze minder zien. Ze wil niemand tot last zijn, hoewel ze zelf wel veel last heeft van deze gevoelens.
In de eerste paar keer dat Sonja muziektherapie krijgt, maken we ruimte voor de gedachten en gevoelens waar Sonja mee worstelt. We schrijven een krachtlied op de melodie van Summertime over loslaten en de kracht van je familie om je heen. We spelen op de drums en gitaar een improvisatie over ‘He, verdorie’, waarbij we steeds harder spelen om de ‘Verdorie’ van Sonja kracht bij te zetten. Ook maken we ontspanningsmuziek op verschillende zacht klinkende instrumenten. De muziek neem ik op zodat Sonja er thuis ook nog naar kan luisteren, wanneer ze moeilijk in slaap valt.
Voor alle kinderen een muziekstuk
Na een aantal sessies vertelt Sonja me dat ze het heel erg moeilijk vindt om haar kinderen achter te moeten laten. Ze wil hen nog zo graag iets meegeven, daarom heeft ze het plan om voor allemaal een brief te schrijven. Het schrijven kost haar echter veel moeite. Ze is bang dat ze niet alle brieven op tijd af krijgt. Ik stel voor om voor alle kinderen muziekstukken te maken en dit op te nemen, zodat ze iets heeft wat ze na kan laten. Zo wordt de druk om brieven te schrijven mogelijk ook wat lager.
‘Het is zo mooi om iets tastbaars van haar te hebben’
De daarop volgende sessies spelen we vier verschillende muziekstukken, voor elk kind één. We improviseren op de piano. Het is mijn taak om goed naar Sonja’s verhaal over de kinderen te luisteren en die sfeer mee te nemen naar het spel. Sonja vult het spel aan, geeft het soms een andere wending, waar ik dan weer muzikaal op aansluit. Zo kan ze met haar geringe muzikale ervaring toch vrij spelen. Aan het einde van deze sessies liggen er vier totaal verschillende muziekstukken. Ik stuur ze steeds naar Sonja, zodat ze na iedere sessie de opnamen met haar man kan beluisteren en bespreken. Zonder dat zij hem vertelt over wie het muziekstuk gaat, herkent hij bij ieder stuk voor welk kind het is bedoeld.
Samen muziek beluisteren
Vanaf dat moment wordt Sonja rustiger. De angst voor het sterven blijft, maar ze heeft de muziektherapie steeds minder hard nodig. We bouwen de sessies af. Ongeveer een jaar na onze eerste kennismaking overlijdt ze.
Drie maanden later staat er een voicemailbericht op mijn telefoon. Het is Sonja’s man. Ze heeft hem de opdracht gegeven om op het moment dat hij en de kinderen er klaar voor zijn, samen met elkaar de muziek te beluisteren. Hij vertelt: ‘De kinderen en ik hebben gisteren de muziek geluisterd, die je met Sonja gemaakt hebt toen ze bij jou in de muziektherapie kwam. We herkenden direct welke muziek voor wie was. We waren erg ontroerd en het is zo mooi om nog iets tastbaars van haar te hebben.’
Soms zijn woorden moeilijk te vinden voor wat je wil vertellen, maar gelukkig zijn er ook nog andere wegen om de ander toch te laten weten wat je nog wilt delen.”
Op verzoek van de familie van Sonja, zijn de namen in dit artikel gefingeerd.
ONTDEK JOUW ONTSPANNINGSMUZIEK (MISSCHIEN WEL IN DEZE WETENSCHAPPELIJKE TOP 10)
“Jij bent toch muziektherapeut? Wat is nou goede muziek om bij te ontspannen?” Deze vraag krijgt Anneke Naaijkens-Doek regelmatig voorgelegd. Eerlijk gezegd, moet ze het antwoord op die vraag toch altijd een beetje schuldig blijven. Muziek die de een ontspannend vindt (deze top 10 bijvoorbeeld, samengesteld door de wetenschap), roept bij iemand anders juist irritatie op. Met deze tips van Anneke ontdek je jouw ontspanningsmuziek. Blog gepubliceerd op: http://www.metzorgleven.nl
Anneke: “Natuurlijk heb ik wel ideeën over welke muziek ontspannend zou kunnen werken en zie ik in mijn werk dat sommige muziekstijlen op veel mensen een rustgevend effect hebben. Ook is er een top 10 samengesteld door een aantal wetenschappers. De muziek bestaat uit – of is zelfs speciaal gecomponeerd met – muzikale elementen waarvan uit onderzoek is gebleken dat ze effect hebben op inspanning en ontspanning.”
Een staat van zen
Toch blijkt deze muziek niet zomaar voor iedereen een onmiddellijke staat van zen op te roepen. Anneke: “Bij sommige mensen met wie ik luister naar ontspanningsmuziek uit deze lijst, roept het eerder onrust op of irritatie.” Anneke denkt dat dat met twee dingen te maken heeft:
1. Ontspanningsmuziek luisteren kun je leren
Anneke: “Als je niet gewend bent om te ontspannen en je stuurt je hersenen de boodschap ‘dit is het moment, nu kun je alles loslaten’, kan dat juist het tegenovergestelde oproepen. Gedachten als: ‘dit werkt nooit voor mij’ of ‘als ik probeer nergens aan te denken, ga ik juist meer piekeren’ ploppen op. Ze geven meteen het bewijs dat datgene wat je al dacht ook klopt.”
Maar ook ontspannen kun je leren en iets nieuws leren kost tijd. Anneke: “Ik ken bijna niemand waarbij het leren van een nieuwe vaardigheid in een keer lukt. Denk maar aan leren lopen, fietsen of praten. Misschien heb je nog wel opnames van de eerste keren dat je bijvoorbeeld praprikra zei of kluffelen (je hebt vast wel eigen voorbeelden). Grote kans dat je ondertussen deze woorden wel kunt zeggen, zonder erover te struikelen, omdat je ze zo vaak herhaald hebt.”
Zo kan dat met leren ontspannen ook gaan. De eerste keer dat je naar rustige muziek luistert, denk je alleen maar aan dat pak melk dat je nog had moeten halen. De vijfde keer valt het je op dat de piano zo’n mooie melodie speelt. En de tiende keer besef je aan het einde van het muziekstuk dat je de hele tijd nergens aan gedacht hebt. Misschien best de moeite waard om te proberen dus.
‘De eerste keer dat je naar rustige muziek luistert, denk je alleen maar aan dat pak melk dat je nog had moeten halen’
2. Een lijstje met voorkeursmuziek waar je rustig van wordt
Anneke: “Dat niet iedereen van dezelfde muziek ontspant, komt doordat mensen ook gevoelig zijn voor hun voorkeursmuziek. Zo word ik zelf lekker rustig als ik accordeonmuziek speel. Bij mijn man werkt dit toch net iets anders…… (En de buren heb ik nog niet om hun mening gevraagd). Andersom kan ik de muziek van mijn man soms niet verdragen, ook al voldoet de meeste muziek die hij luistert wel aan de elementen die een gunstig effect op me zouden moeten hebben.”
Voorkeursmuziek kan muziek zijn die je prettig vindt om te luisteren of die een positieve herinnering oproept. “Ik geef mensen vaak de tip om in hun eigen voorkeursmuziek te zoeken naar muziek waar ze een rustig gevoel van krijgen, waar hun ademhaling trager van wordt of waar ze ontspannen op mee wiegen. Daarvan kun je een afspeellijst maken.”
Om te beginnen heb je genoeg aan vijf liedjes, later kun je de lijst nog verder uitbreiden. Als je behoefte hebt aan rust, hoef je niet door je hele muziekcollectie heen te bladeren, maar heb je een lijstje klaarliggen en kun je meteen beginnen met luisteren. Heerlijk! Anneke: “Bij mezelf bestaat dit lijstje trouwens eigenlijk alleen maar uit stilte….. En ik ben nog wel muziektherapeut.”
Past het lijstje na een tijdje niet meer, dan voeg je wat toe of haal je wat weg en vergeet niet: Je lijf en hoofd leren ontspannen kost tijd.
DIT STAAT ER IN DE TOP 10 MEEST ONTSPANNENDE MUZIEK
Is dit jouw ontspanningsmuziek? Een aantal wetenschappers hebben een muzieklijst samengesteld met muzikale elementen die effect hebben op inspanning en ontspanning:
1. Weightless, Marconi Union
2. Mellomanic – Chillout Mix, DJ Shah
3. Fall in love, Barcelona
4. Pure shores, All Saints
5. Electra – Religion cut, Airstream
6. Watermark – 2009 Remaster, Enya
7. Strawberry swing, Coldplay
8. Canzonetta Sull’aria, Wolfgang Amadeus Mozart
9. By the sea, Café Gambino
10. Someone like you, Adele
Hier kun je beginnen met luisteren >>
Anneke: “Ik hoop dat je met deze tips jouw ontspanningsmuziek ontdekt en een relaxte tijd tegemoet gaat en ik ben benieuwd naar de muziek die jullie ontdekken als voorkeursmuziek die je ontspant! Geniet ervan.”
En dan draaien we het wieltje nog eens om
Soms zijn er van die momenten die je werkdag zoveel kleur geven, dat je meteen weet: ‘dit vergeet ik nooit meer’. Zo’n moment had ik toen ik mocht zingen op de uitvaart van Wim.
Wim had een hersentumor waaraan hij op korte termijn zou gaan overlijden. Ik werkte ongeveer 3 maanden met hem, in de tuin van zijn tuinhuis. Een prachtige plek die hij gebouwd had nadat hij voor de eerste keer behandeld was aan zijn ziekte. Wim’s vrouw, was vaak bij de sessies aanwezig.
De laatste keer dat ik met Wim werkte, spraken we af dat de volgende keer de kleinkinderen ook mee zouden komen doen. Ze waren gek op hun opa die altijd erg actief was en de kleintjes hadden er nog moeite mee te begrijpen dat hij niet meer beter zou worden. Op deze manier konden ze toch nog iets leuks met hem doen.
De dag voor deze sessie mailde Wim’s dochter me dat hij in een coma was geraakt, waarna hij een dag later overleed. Een paar dagen daarna kreeg ik de vraag of ik een aantal liedjes op de crematie van Wim wilde zingen.
Een reis door emoties in 10 minuten
‘Wat doe jij nou precies in je werk?’ is een vraag die ik regelmatig krijg.
Dat dat per persoon verschilt is natuurlijk heel logisch en ik kan daar uren over vertellen, maar niet iedereen blijkt het interessant te vinden om daar dan ook uren naar te luisteren. Ja, dat snap ik dan ook wel weer.
Daarom ben ik altijd heel erg blij als ik een opname die we in therapie gemaakt hebben, mag delen.
Deze opname maakten Petra en ik om aan haar begeleiding te laten zien, hoe zij haar ziekte beleeft en om hen handvaten te geven hoe haar te ondersteunen als ze verdrietig is. Het is Petra’s lievelingslied geworden en ze wilde heel graag dat ik de opname gebruik om te laten zien hoe muziektherapie werkt.
Ik mis je
Soms zegt muziek meer dan 1000 woorden.
Een paar dagen geleden ontstond in één van de therapieën dit lied, over het verdriet wat mijn cliënte voelt, omdat haar man is overleden.
Muziek en rouw
Gisteren gaf ik een workshop muziek en rouw aan één van de ‘weduwes en weduwnaars’-contactcirkels van Contour – de Twern. Nadat ik mezelf muzikaal had voorgesteld door het liedje ‘Sognami’ te laten horen, wilden een paar dames uit de groep zich ook muzikaal voorstellen. Ze kozen voor ‘De avond’ van Boudewijn de Groot. Allebei vertelden ze over de herinneringen die dit lied opriep aan hun overleden partner. De muziek maakte veel emoties los. Ook op de onderwerpen ‘kracht’ en ’troost’ riepen muzikale ideeën op. Ze varieerden van je dag goed beginnen met Billy Whithers (lovely day) tot even afreageren op Sparks (This town ain’t big enough…..).
Dat muziek ook zoveel emoties los kan maken dat je erdoor overspoeld wordt, werd duidelijk. Wanneer het verlies heel vers is, kan muziek zo direct raken in je verdriet, dat het te heftig is om naar te luisteren. Zeker als het muziek is die je niet zelf hebt uitgekozen. Herkenbaar voor veel mensen die een dierbare verloren hebben.
Natuurlijk hebben we op deze avond ook nog gezongen, wie wilde deed mee en wie niet wilde kon luisteren naar de anderen. Fijn om tussen het luisteren door ook actief met muziek bezig te zijn en even afleiding te hebben van alle emoties.
Ik vond het een erg mooie muzikale avond. Bijzonder om weer te zien hoe iedereen muziek op zijn eigen manier beleeft en wat muziek voor mensen betekent.
Vermoeidheid???
Een paar weken geleden werd ik gevraagd om een workshop over muziektherapie te geven op de informatieavond ‘Vermoeidheid en kanker’. Het was een interessante avond met veel informatie over dagritmes, voeding, beweging en medicatie. Veel nuttige informatie, maar naarmate de avond vorderde was steeds duidelijker aan de luisteraars te zien dat de vermoeidheid behoorlijk toe begon te slaan. En toen mocht ik nog.
Ik begon het al spannend te vinden of de mensen nog op mijn verhaal zaten te wachten, maar besloot er toch vol energie aan te beginnen. Omdat ik alleen vertellen over muziektherapie niet genoeg vind om een beeld te scheppen, had ik besloten het lied ‘Leef’ van Sarah Bettens te zingen. Meteen werd duidelijk hoe muziek mensen, emoties en gedachten weer in beweging brengt. Iedereen was vol aandacht en sommige mensen waren ook zichtbaar geraakt.
Of mijn praatje over wat muziek kan doen echt is blijven hangen, dat durf ik niet met zekerheid te zeggen. Wat we daarna hebben gedaan, in ieder geval wel. Ik wilde niet dat iedereen na deze avond met een stille trom zou vertrekken, dus hebben we met zijn allen gezongen. 40 mensen die elkaar niet kenden, moe waren van de intensieve avond, soms nog nooit gezongen hadden en me in eerste instantie huiverend aankeken, gingen staan en lieten zich uitdagen om al dabbadoehdabbadah-end de avond af te sluiten. Je voelde het energieniveau in de ruimte weer stijgen. Mensen begonnen weer te lachen, bleven hangen bij de borrel en kwamen vol enthousiasme vertellen dat het zingen echt leuk was.
Ik vind het toch iedere keer weer zo bijzonder hoe snel muziek mensen activeert en plezier laat hebben. Ik ging weer vol energie naar huis.
Blog geplaatst op kanker.nl – II
Ik begeleid in Tilburg een koor voor kankerpatiënten en hun naasten. Dat is iedere keer weer zo bijzonder, er ontstaan zo’n mooie dingen, muzikaal en in de groep.
Eén van onze deelnemers mailde me het volgende toen ik haar vroeg iets over het koor te vertellen:
“Stel je voor. Zingen vind je heerlijk. Je hebt een keer de gelegenheid gehad om mee te mogen zingen in een ensemble. Je hebt hierdoor mogen ervaren hoe het is om samen een lied te leren, een lied te voelen. Het zingen doet wat met je, zet veel in beweging. Het vraagt ook dat je jezelf geeft en openstelt plus dat je afstemt op je medekoorleden. En dit vraagt weer om een …veilige omgeving. Wat mij betreft.
Dan zet kanker je wereld even op zijn kop en heb je het idee dat zingen voor jou nu een afgesloten hoofdstuk is. Tot op het moment dat je via het Inloophuis in Tilburg in contact komt met ” Zingen voor je Leven”‘, een geweldig initiatief van twee super enthousiaste mensen: Anneke en Don.
We hebben nu een stuk of acht bijeenkomsten gehad en na een aftastend begin is er al snel iets heel moois ontstaan. Bij elkaar in een hele fijne ruimte gebeurt het gewoon. Een groep mensen die elkaar niet kende, zingt. In verbondenheid. Er is ruimte voor alles wat je maar zou kunnen bedenken dat er kan gebeuren in zo’n setting. Van de start met “het aankomen in de ruimte”, oefeningen om elkaar aan te voelen, canons zingen tot aan de afsluiting met “Happy day” is er nergens sprake van “iets moeten”. Maar des te meer aanmoediging om jezelf te ontdekken.
Ik ben heel blij dat dit voorbij kwam voor mij.”
Dat maakt mijn dag en mijn werk echt zo bijzonder!!!!!
Blog geplaatst op kanker.nl – I
Ik had natuurlijk al lang en goed nagedacht over hoe ik deze eerste blog ging starten. Daarom stond er ook nog niets op papier, want ik moest natuurlijk wel een goed beeld van mezelf scheppen. Niemand voor het hoofd stoten, omdat ik geen patiënt bent en ook niet in spannende tijden zitten over iemand die me dierbaar is.
En toen kwam ik ineens dit tegen:
www.ad.nl – Arts zingt voor patienten vanwege hoge werkdruk
Dit kwam dus echt binnen.
Wilde ik een blog schrijven over hoe het werken met mijn koor me raakt en wilde ik mooie momenten uit therapieën met jullie delen, zit ik met tranen in mijn ogen achter de computer over dit nummer. Ja, dat wil ik dus delen.
De goed uitgedachte blog houden jullie nog van me tegoed of misschien ook wel niet…..
Geniet van het luisteren!


Anneke Naaijkens-Doek
Muziektherapeut Piú Mosso